اگر به تازگی عزیزتان فوت کرده این متن را بخوانید
متاسفانه همه ما در دوره‌هایی از زندگی با غم از دست دادن عزیزانمان روبه‌رو شده‌ایم. این غم برای تمام بازماندگان و خانواده آن عزیز دوران تلخی را رقم می‌زند و گاهی این تلخی تا پایان عمر در دل افراد باقی می‌ماند. اگر به تازگی عزیزتان فوت کرده این متن را بخوانید تا با مراحل تدفین و خاکسپاری، مراحل قانونی پس از فوت، اعمال قبل از دفن میت، نحوه اطلاع رسانی به عزیزان و سایر موارد از این قبیل آشنایی پیدا کنید.
چگونه فوت را اطلاع رسانی کنیم؟
شاید یکی از سخت‌ترین کارهایی که پس از فوت عزیزانمان باید انجام دهیم، رساندن این خبر به دیگران باشد. طرز گفتار و لحن صحبت کردن ما در چنین مواقعی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. اطلاع رسانی فوت افراد به دیگران، در هر شرایطی کار دشواری است اما راه‌هایی وجود دارند که انجام این کار را کمی راحت‌تر می‌کنند. برای مثال، فردی که می‌خواهید به او خبر فوت اقوام را بدهید را در محیطی آرام برده و از او بخواهید که بنشیند. اطمینان حاصل کنید که هیچ کودکی در آن محیط حضور نداشته باشد. وقتی مقدمه چینی می‌کنید، فرد متوجه منظور شما خواهد شد؛ در نتیجه صحبت خود را طولانی نکنید تا شرایط سخت‌تر نشود.
تا حد ممکن از پرحرفی درباره شخص متوفی و فوت او خودداری کنید. سخن خود را کوتاه کنید مگر اینکه خود فرد شنونده از شما توضیحات بیشتری بخواهد. پس از اطلاع رسانی، در صورت نیاز کنار شخص بمانید؛ زیرا ممکن است به کمک شما نیاز داشته باشد. می‌توانید شرایط دیدار خانواده متوفی با عزیزشان را از قبل پیش‌بینی و محیا کنید؛ چراکه ممکن است پس از شنیدن خبر بخواهند با عزیزشان خداحافظی کنند. اگر شما مسئول اطلاع رسانی به دوستان و آشنایان هستید، می‌توانید قبل از انجام دادن این کار، چند بار در آینه تمرین کنید.
اطلاع رسانی به کودک
درست است که کودکان نیز به هر حال در مراسم خاکسپاری حضور پیدا کرده و متوجه رفتار و سوگواری دیگران می‌شود، اما نحوه خبر دادن به آن‌ها بسیار مهم است. اگر کودک در سنی است که تصوری از مفهوم مرگ ندارد، می‌توانید از عباراتی مانند مسافرت طولانی یا خواب طولانی استفاده کنید. در روش دیگری که بسیار هم متداول است، می‌توانید به کودک بگویید که فرد پیش خدا رفته و دیگر باز نخواهد گشت. اگر هم کودک در سنین بالاتری قرار دارد و از مفهوم مرگ باخبر است، خبر فوت را به تدریج و آهسته به او بگویید. مثلا در ابتدا خبر بیماری متوفی را گفته و به او بفهمانید که هیچ کس اجازه ملاقات با فرد بیمار را ندارد. در مرحله بعدی، خبر فوت را در آرامش به کودک بدهید.
از حضور کودک (به خصوص کودکان خردسال) در مراسم تدفین و عزاداری جلوگیری کنید. زیرا تصاویری که در سنین پایین در ذهن کودک شکل می‌گیرد، تاثیرات منفی گسترده‌ای در او به جای خواهد گذاشت. اگر فرزند شما در سنین نوجوانی است و خبر فوت پدر، مادر و سایر افراد خانواده‌اش را به او می‌دهید، هرگز پس از اطلاع رسانی، او را تنها نگذارید. توصیه می‌شود تا از نزدیکان‌تان یا از دوستان فرزندتان بخواهید که در کنار او باشند تا در تجربه‌ی تلخی که پیش آمده، احساس تنهایی نداشته باشد.
نحوه تشییع جنازه
در هر کشوری با توجه به دین عموم مردم، مراسم متفاوتی برای خاکسپاری برگزار می‌شود. همچنین نحوه تدفین شخص متوفی نیز آداب و رسوم متنوعی دارد. در اسلام، تمام لباس‌های متوفی از تن او خارج شده و پس از انجام غسل، او را کفن می‌کنند. سپس او را در قبر قرار داده و قسمت ایوانه‌ی قبر را که کمی بالاتر از محل قرار گرفتن میت است، با سنگ لحد می‌پوشانند. سپس خاک برداشته شده را به داخل قبر برگردانده و سنگ قبر را نصب می‌کنند.
چگونگی صدور گواهی فوت
نخستین مرحله پس از فوت شخص، صدور گواهی فوت است که به طور کلی در دو حالت انجام می‌شود. در حالت اول، اگر شخص در بیمارستان، سانحه تصادف و عوامل این چنینی فوت کرده باشد، باید جسد او به پزشک قانونی منتقل شود. در حالت دوم، اگر فرد در منزل فوت کرده باشد، باز هم می‌توان او را به پزشک قانونی منتقل کرد اما راه دیگر، درخواست از پزشک برای مراجعه به منزل و صدور گواهی فوت در منزل است. البته پزشکی که فوت را تایید و گواهی فوت را صادر می‌کند باید مورد تایید پزشک قانونی باشد.
در صورتی که مرگ متوفی از نظر پزشک، مشکوک بوده و در تشخیص دلیل مرگ، شبهاتی وجود داشته باشد، جسد باید حتما برای بررسی دقیق علت فوت، به پزشکی قانونی منتقل شود. این موارد می‌تواند شامل تصادف، قتل، خودکشی، مسمومیت و… باشد. در برخی شرایط حتی نیاز به کالبد شکافی و بررسی جزئیات بدن شخص پیش می‌آید. به عبارت بهتر، صدور گواهی فوت برای افرادی که مرگ مشکوکی داشته‌اند، صرفاً در پزشک قانونی انجام می‌شود.
مراحل خاکسپاری
در ادامه این مطلب، مراحل جواز دفن و همچنین مراحل خاکسپاری را باهم بررسی خواهیم کرد. پس از انتقال جسد به مراکز درمانی یا پزشکی قانونی، در صورت عدم وجود شبهات درباره فوت متوفی، گواهی فوت و همچنین جواز دفن صادر می‌شود. سپس جسد به سردخانه منتقل می‌شود. پس از پایان یافتن مراحل اداری توسط خانواده متوفی، امور مربوط به تعیین قبر و پرداخت صورتحساب‌ها انجام می‌شوند. در مرحله بعد، جسد به غسال خانه منتقل شده و پس از غسل و کفن کردن، آماده خاکسپاری خواهد بود.
لیست قبرستان های تهران
در این قسمت تعدادی از اصلی‌ترین گورستان‌های استان تهران را معرفی خواهیم کرد:
- بهشت زهرا؛ جاده قدیم تهران-قم
- گورستان مسگر آباد؛ بزرگراه امام رضا-بزرگراه افسریه
- امام زاده اسماعیل؛ لویزان
- قبرستان خاوران؛ سه راه افسریه
- قبرستان ابن بابویه؛ شهر ری
- قبرستان باغ طوطی؛ شاه عبدالعظیم
- قبرستان ظهیر الدوله؛ تجریش
- امام زاده صالح؛ تجریش
- امام زاده عبدالله؛ شهر ری
لازم به ذکر است که قطعا گورستان‌های محلی دیگری هم وجود دارند اما ما در این متن تنها به معرفی نمونه‌های بزرگ و اصلی استان تهران پرداختیم.
مستحبات و مکروهات دفن میت
علاوه بر موارد کلی که برای تشییع جنازه و خاکسپاری بیان کردیم، نکات دیگری نیز مانند بهترین زمان دفن میت، تعیین محل دفن میت، دعاهای بعد از دفن میت، تاخیر در دفن میت، نماز شب اول قبر برای مرده، و… نیز در دین اسلام و فرهنگ ایرانی اهمیت دارند.
- دعاهای بعد از دفن میت: «اللّهُمَّ جافِ الَاْرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ وَ اصْعَدْ اِلَیکَ روُحَهُ وَ لَقِّهِ مِنْکَ رِضْواناً وَ اَسْکِنْ قَبْرَهُ مِنْ رَحْمَتکَ ما تُغْنِیهِ بِهِ عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواكَ». (همچنین خواندن سوره‌های حمد، صافات، آیت الکرسی، اعراف و بقره برای میت توصیه شده است.
- دفن مرده در محل‌هایی که برای کاربری‌هایی غیر از دفن میت وقف شده‌اند، مانند مدارس و مساجد وقف شده، جایز نیست. همچین از دفن میت در محل‌های غصبی و محل‌هایی که موجب بی‌‌احترامی به میت می‌شوند، پرهیز کنید.
- کسی که میت را در قبر می‌گذارد باید با طهارت و همچنین با سر و پای برهنه این کار را انجام دهد.
- تنها در صورتی می‌توان میت را در قبر شخص دیگری که قبلا مرده، دفن کرد که مدت زمان کافی از مرگ شخص قبلی گذشته و جسد او به طور کامل از بین رفته باشد.
- بهتر است که در شب اول قبر، دو رکعت نماز وحشت برای میت خوانده شود.
- قبر باید به صورت مستطیل یا مربع ساخته شده و سطح آن 4 سانتی متر از سطح زمین بلندتر باشد. همچنین باید نشانه‌ای (مانند سنگ قبر) روی آن قرار بگیرد تا محل قبر روی زمین مشخص باشد.
- میت باید در کوتاه‌ترین زمان پس از مرگ دفن شود. تنها مورد جایز درباره تاخیر در دفن میت، این است که دلیل مرگ او مشخص نبوده و برای بررسی، نیاز به زمان بیشتری وجود داشته باشد.
در دین اسلام مستحبات و مکروهات زیادی درباره دفن میت بیان شده است که در این بخش مهم‌ترین آن‌ها را شرح دادیم.
در تشییع جنازه چه بگوییم
در تمام فرهنگ‌ها، آداب و رسوم خاصی برای تسلیت گفتن به افراد داغ دیده وجود دارد. این کار اصلا راحت نیست و هرچه فرد عزادار نسبت نزدیک‌تری با شما داشته باشد، تسلیت گفتن به اون سخت‌تر است. هنگام تسلیت گفتن باید مراقب کلمات و جملات خود باشید؛ چراکه ممکن است برخی از حرف‌هایی که به نظر ساده می‌آیند، غم فرد مقابل را بیشتر کند.
در این شرایط بهتر است در سریع‌ترین زمانی که می‌توانید، تسلیت بگویید. حتی اگر شرایط شرکت در مراسم ترحیم را ندارید، از طریق تماس تلفنی همدردی خود را ابراز کنید. گاهی پیش می‌آید که برای تسلیت گفتن به آشنایان و دوستان خود، جملات مناسبی پیدا نمی‌کنید. در چنین مواقعی می‌توانید از جملات و عباراتی استفاده کنید که در صفحات مجازی وجود دارند، برای مثال:
- بابت فوت _نام شخص فوت شده_ ابراز تاسف کرده و بگویید که شما هم برایش دلتنگ خواهید شد.
- نشان دهید که شما هم از اتفاقی که افتاده غمگین هستید و برای خانواده‌اش آرزوی صبر کنید.
- برخی از افراد هنگام عرض تسلیت از گفتن نام متوفی اجتناب می‌کنند، بهتر است این کار را نکنید موقع تسلیت گفتن نام او را به زبان بیاورید.
- به افراد عزادار نشان دهید که آن‌ها را تنها نخواهید گذاشت و هنگام گذراندن غم در کنارشان هستید.
خوابیدن در قبر قبل از دفن میت
در روایاتی که از پیامبران و اولیا بر جای مانده، هیچ توصیه یا سفارشی حول موضوع خوابیدن انسان زنده در قبر میت پیش از دفن او دیده نشده است. اما در برخی از اقوام این رسم وجود دارد. البته هیچ منعی نیز در روایات و احادیث نیاورده‌اند. در تحقیقاتی که در این باره انجام شده، دلایل و روایات زیادی برای خوابیدن انسان در قبر میت بدست آمده است. دو دلیل که بیشتر از همه تکرار شده‌اند را در ادامه آورده‌ایم:
پاک شدن گناهان
در برخی روایات آورده شده که خوابیدن در قبر میت پیش از دفن کردن او، باعث پاک شدن گناهان فرد زنده و آمرزش او می‌گردد. همچنین گفته می‌شود که انجام این کار، از بار گناهان شخصی که فوت شده کم خواهد کرد.
برداشتن فشار قبر
در روایاتی که درباره پیامبر اسلام نقل شده، گفته می‌شود که پیش از دفن حضرت خدیجه (س)، خود ایشان در قبر حضرت خدیجه خوابیده است. به این صورت روایت می‌شود که حضرت خدیجه، ترس زیادی از فشار قبر داشته است. به همین دلیل پس از فوت او، حضرت محمد از نزدیکانش می‌خواهد که خود ایشان را با لباس‌های شخصی‌اش کفن کرده و قبل از دفن حضرت خدیجه، ایشان را در قبر او قرار دهند. زمانی که دلیل این کار را از او پرسیدند، ایشان پاسخ داده‌اند که برای برداشتن فشار قبر از حضرت خدیجه در قبر او خوابیده‌اند.
نماز شب اول قبر برای مرده
در روایات مختلف به دفعات زیادی توصیه شده که هنگامی که یک نفر از دنیا می‌رود، نماز شب اول قبر برای او خوانده شود. نماز شب اول قبر برای مرده با نام‌های دیگری مانند نماز لیلة الدفن، نماز وحشت و نماز هدیه نیز شناخته می‌شود. دلیل توصیه به خواندن نماز شب اول قبر برای مرده این است که میت هنوز ترس و وحشتی نسبت به قبر دارد. خواندن نماز برای میت، مقدار زیادی از این وحشت و فشار را از میت برمی‌دارد. به همین دلیل هم نماز شب اول قبر، نماز وحشت نامیده شده است.
چک لیست کامل مراسم ترحیم
موارد مهمی که قبل و هنگام برگزاری مراسم خاکسپاری و ترحیم باید انجام شوند، به شرح زیر هستند:
- صدور گواهی فوت
- صدور جواز دفن
- انتقال متوفی به سردخانه
- طی کردن مراحل اداری و ارائه مدارک شناسایی
- خرید قبر و پرداخت صورتحساب مربوط به آن (یا ارائه مدارک قبری که از پیش خریده شده است)
- پرداخت صورتحساب‌های مربوط به مراحل تدفین (غسل میت، کفن و…)
- هماهنگی آمبولانس برای انتقال میت به محل خاکسپاری
- طی کردن روند تشییع جنازه و خاکسپاری
- برنامه ریزی برای برگزاری مراسم آتی (مانند سوم، هفتم، چهلم، سالگرد و…)
- هدایت مهمانان برای پذیرایی (در صورت دلخواه)
- اطلاع رسانی زمان و مکان برگزاری مراسم پیش‌رو
البته خانواده‌ها بر اساس رسم و رسومی که بین خود دارند، موارد دیگری را نیز به این لیست می‌افزایند.
پک‌های پذیرایی آماده، بهترین راه برای پذیرایی از مهمانان
همه ما می‌دانیم که خانواده‌های عزادار زمان و شرایط روحی مناسب برای پذیرایی از مهمانان و تدارک اقلام ضروری برای پذیرایی را ندارد. از طرف دیگر، این افراد قطعا خواستار برگزاری مراسمی درخور و آبرومندانه هستند. به همین دلیل در چنین شرایطی، باید به سراغ انتخاب‌های هوشمندانه رفت. با سفارش پک‌های پذیرایی ویژه مراسم ترحیم که از قبل به تعداد مهمانان شما آماده شده است، حتی اگر مهمان‌های زیادی دارید، می‌توانید بدون نگرانی درباره پذیرایی از آن‌ها با خیال راحت به عزاداری برای عزیزتان بپردازید.
